ΙΕΚ Θεσσαλονίκης. Κτίριο Δημόκριτος

Ειδικότητα : Τέχνη της τοιχογραφίας, αγιογραφίας

Μάθημα: Aισθητική και τέχνη

Kαθηγητής : Πετρόπουλος Δημήτρης. Πτυχιούχος Σχολής καλών τεχνών.

Η αισθητική στάση - Η προσοχή και μπορεί κάθε αντικείμενο να έχει αξία αισθητική;

          Όπως έχει επισημανθεί, κάθε στάση κατευθύνει την προσοχή μας σε ορισμένα χαρακτηριστικά του κόσμου. Αλλά η αισθητική αντίληψη, που συχνά θεωρείται σαν κάποιο 'απλανές αγελαδίσιο βλέμμα' δεν είναι μονάχα μια απλή ματιά.

Στην ουσία κατά την διάρκεια της αισθητικής αντίληψης εκθέτουμε τον εαυτό μας στο έργο τέχνης και του επιτρέπουμε να μας πλημμυρίσει με κύματα από ήχους ή χρώματα.

Με την αισθητική στάση επιθυμούμε η αισθητική αξία του αντικειμένου να εισέλθει ολοζώντανη μέσα στην εμπειρία μας.

Και φυσικά το να είμαστε καθισμένοι στο 'χείλος του καθίσματος μας', απορροφημένοι από το άκουσμα ενός ρυθμικά συναρπαστικού κομματιού μουσικής ή το διάβασμα ενός ενδιαφέροντος μυθιστορήματος που μας προκαλεί αγωνία, μόνο παθητική κατάσταση δεν είναι.

Αισθητική εμπειρία σημαίνει επίσης προσοχή, επίγνωση, εγρήγορση, ψυχική κινητικότητα.

 Η αισθητική προσοχή και η Προσήλωση μας το έργο τέχνης

Η προσοχή στην αισθητική αντίληψη είναι ζήτημα βαθμού και η προσήλωση είναι άλλοτε λιγότερο ή περισσότερο έντονη.

 Π.χ. ένα χρώμα ιδωμένο φευγαλέα ή μια σύντομη μελωδία ίσως γίνουν αισθητά στις 'παρυφές' της συνείδησης ενώ ένα θεατρικό έργο μας απορροφά τελείως. Η εμπειρία όμως θα είναι αισθητική αν το αντικείμενο 'συγκρατεί' την προσοχή μας.

Και επιπλέον η αισθητική προσοχή συνοδεύεται από δραστηριότητα που δεν έχει σχέση με την πρακτική εμπειρία (απώτερος σκοπός).

Όταν λοιπόν κρατάμε με το πόδι μας τον ρυθμό της μουσικής βρισκόμαστε μερικώς σε ένα είδος αισθητικής εμπειρίας. Και σύμφωνα με την ενσυναίσθηση βρισκόμαστε σε αισθητηριακή συνάφεια  με το αντικείμενο που βλέπουμε. Δηλαδή όταν βλέπουμε μια ψηλή, όρθια και σφριγηλή φιγούρα π.χ γλυπτικής , ψηλώνουμε και εμείς μαζί της και οι μύες μας σκληραίνουν. Η όταν παρακολουθούμε την συναρπαστική πλοκή ενός έργου ταυτιζόμαστε με τον ήρωά μας τόσο, που χειρονομούμε ασυνείδητα.

Αισθητική προσοχή και η διάκριση

          Επίσης η αισθητική προσοχή σημαίνει ότι για να γευτούμε πλήρως την ξεχωριστή αξία του αντικειμένου πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στις συχνά πολύπλοκες και ανεπαίσθητες λεπτομέρειες. Η βαθιά επίγνωση αυτών των λεπτομερειών είναι η ικανότητα μας να κάνουμε διακρίσεις. Οι άνθρωποι χάνουν συχνά μεγάλο μέρος από την εμπειρία της τέχνης όχι μόνο γιατί διασπάται η προσοχή τους αλλά γιατί δεν κατορθώνουν να "δουν" όλα εκείνα που συνιστούν την αξιοσημείωτη διάσταση του έργου. Χάνουν την ιδιαιτερότητα του έργου και έτσι μια συμφωνία ηχεί σαν ένα οποιοδήποτε ποπ κομμάτι μουσικής, και ένα λυρικό ποίημα δεν διακρίνεται από ένα άλλο ,με αποτέλεσμα όλα να γίνου εξίσου βαρετά.

Η όπως υποστηρίζει και ο  Μαρτινίδης Πέτρος στο βιβλίο του "Κόμιξ" 'Η εθισμένη ή ερ - εθισμένη προσοχή του αναγνώστη θ' ανακαλύψει (ή έστω θα προβάλει) τις όποιες αρετές του έργου, για να εισπράξει και τις όποιες αισθητικές συγκινήσεις.

Χωρίς ξυπνητό κοινό κανένα έργο δεν διαθέτει αρετές, ούτε καν μειονεκτήματα. Όλα λιμνάζουν σε μια αδιάφορη μετριότητα.

          Χωρίς την αισθητική προσοχή λοιπόν η εμπειρία είναι διακεκομένη  και σε περιορισμένο βαθμό αισθητική. Όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε με πόση ευκολία αρχίζεις να σκέφτεσαι άλλα πράγματα την ώρα που εκτελείται η μουσική, ώστε αραιά και που καταλαβαίνεις ότι ακούς μουσική. Και σε συμφωνία με τον Μαρτινίδη ο Σαντιγιάνα υποστηρίζει ότι με την αισθητική προσοχή μπορούμε να εμποδίσουμε την εμπειρία μας να γίνει μια νυσταλέα ονειροπόληση που συνοδεύεται από νευρικά ρίγη.

Όσο η αισθητική προσοχή αφυπνίζεται και ζωηρεύει τόσο η αντίληψη π.χ του θεατή κατευθύνεται από μόνη της προς το αντικείμενο το οποίο θεατής δεν επιδιώκει να αναλύσει (ανιδιοτέλεια) αλλά απορροφάται από αυτό, που ξεχωρίζει από το περιβάλλον και καθηλώνει το ενδιαφέρον του.

Όλα τα αντικείμενα έχουν αισθητική αξία;

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι κανένα αντικείμενο δεν είναι εγγενώς μη αισθητικό και όλα έχουν αισθητική αξία

Υπάρχουν αντικείμενα που η ελκυστικοτητά τους είναι τόσο καταφανής, ώστε 'αιχμαλωτίζουν' το βλέμμα μας και τραβούν την προσοχή μας πάνω τους. Π.χ ένα παρτέρι με λαμπρά και πολύχρωμα λουλούδια, ή ένα εμβατήριο, σύννεφα σε πυκνούς σχηματισμούς ή ένας επιβλητικός και μεγαλοπρεπής καθεδρικός ναός. Βέβαια κάτι τέτοιο δεν ισχύει για πολλά ,και μάλιστα για τα περισσότερα από τα άλλα πράγματα στον κόσμο. Μπορούμε άραγε να ισχυριστούμε πως θα ονομάζαμε αισθητικό το βρόμικο και κατερειπωμένο κομμάτι μιας εξαθλιωμένης συνοικίας;

Η λέξη αισθητικός χρησιμοποιείται συχνά στις καθημερινές συζητήσεις για να διακρίνουμε ανάμεσα στα αντικείμενα που είναι ευχάριστα να τα βλέπει και να τα ακούει και σε εκείνα που δεν είναι. Αυτή είναι η άποψη μιας μεγάλης μερίδας της παραδοσιακής θεωρίας. Το επιχείρημα ότι ορισμένα αντικείμενα δεν είναι άξια να θεωρούνται αισθητικά φαίνεται σωστό. Το αντεπιχείρημα είναι ότι οι άνθρωποι θεώρησαν ανιδιοτελώς αντικείμενα που παρουσίαζαν τεράστια ποικιλία. Ανάμεσα σ' αυτά υπάρχουν και μερικά που θα μπορούσαμε να τα θεωρήσουμε τελείως απωθητικά.

Οι άνθρωποι νιώθουν τέρψη στην αντίληψη ορισμένων πραγμάτων που άλλοι -σε προηγούμενες εποχές η προηγούμενους πολιτισμούς - θα τα έκριναν μη αισθητικά. Ολόκληρη 'η ιστορία του γούστου' δείχνει πόσο τα σύνορα της αισθητικής εμπειρίας διευρύνθηκαν και έφτασαν να συμπεριλάβουν μια απέραντη ποικιλία πραγμάτων.

Αν περιοριστούμε στις τέχνες των 150 τελευταίων ετών θα εντοπίσουμε έναν τεράστιο αριθμό έργων τέχνης αφιερωμένο σε είδη αντικειμένων τα οποία ο νους θεωρεί εγγενώς μη αισθητικά. Δηλαδή ανιαρά, κοινότυπα αντικείμενα και άσχημα ή γκροτέσκα πράγματα και γεγονότα.

Παραδείγματα. Οι πίνακες με την ηλεκτρική καρέκλα του warholl, η απόλυτη πεζή κίτρινη καρέκλα του Βαν Γκόγκ, η σχεδία της μέδουσας του ζερικώ, οι μονόχρωμοι πίνακες του Ρόθκο,οι κονσέρβες chambell του warholl , O ουρητήρας του Dechamp κ.α

Πάντως το ίδιο το γεγονός ότι η προσοχή μας πλέον κατευθύνεται προς τέτοια θέματα δείχνει την ευρύτητα του πεδίου του αισθητικού δαφέροντος. Επιπλέον η χρήση τους από τον καλλιτέχνη μεταβάλει και διευρύνει το γούστο του μη καλλιτέχνη. Ο μέσος άνθρωπος γίνεται τώρα με νέο τρόπο ευαίσθητος στο αντιληπτικό διαφέρον για πολλά και διαφορετικά πράγματα και γεγονότα.

 Π.χ Η προσοχή στο φυσικό τοπίο, μετά τους ιμπρεσιονιστές, ενισχύθηκε πολύ.

Επίσης η στάση μας απέναντι στα κόμιξ ίσως διαφοροποιήθηκε μετά την επιτυχία των πινάκων του καλλιτέχνη της ποπ - αρτ Λίχτενσταϊν και των ταινιών της Μάρβελ. Πχ. η  σύγχρονη ταινία Dr.Strange ίσως αναπτερώσει το ενδιαφέρον για την ανατολική κουλτούρα και τρόπο σκέψης.

Επίσης οι άθλιοι του Β. Ουγκώ λέγεται ότι προκάλεσαν μέχρι και εξεγέρσεις πολιτικού χαρακτήρος σε ορισμένες περιπτώσεις ανθρώπων που είχαν διαβάσει το βιβλίο και ίσως 'γλύκαιναν' την άκαμπτη στάση των ανώτερων  κοινωνικών απέναντι στους φτωχούς και κατατρεγμένους.