ΙΕΚ Θεσσαλονίκης. Κτίριο Δημόκριτος

Ειδικότητα : Τέχνη της τοιχογραφίας, αγιογραφίας

Kαθηγητής: Πετρόπουλος Δημήτρης.Πτυχιούχος Σχολής καλών τεχνών

H αισθητική στάση

          Εκείνο που προσδιορίζει  το πως αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο είναι η στάση που υιοθετούμε. Μια στάση είναι ο τρόπος με τον οποίο κατευθύνουμε και ελέγχουμε την αντίληψη μας. Δεν βλέπουμε ούτε ακούμε κάτι από το περιβάλλον μας χωρίς να το διακρίνουμε. Αντίθετα "δίνουμε προσοχή" σε ορισμένα πράγματα, ενώ αμυδρά και μετά βίας κατανοούμε άλλα. Έτσι η προσοχή είναι επιλεκτική, καθώς συγκεντρώνεται σε μερικά χαρακτηριστικά του περίγυρού μας και αγνοεί άλλα.

          Εφόσον παραδεχτούμε κάτι τέτοιο, τότε συνειδητοποιούμε πόσο ανεπαρκής είναι η παλαιά άποψη που υποστήριζε ότι τα ανθρώπινα όντα είναι απλώς παθητικοί δέκτες καθενός ξεχωριστά και όλων μαζί των εξωτερικών ερεθισμάτων. Επιπλέον αυτό που απομονώνουμε για να το προσέξουμε υπαγορεύεται από τους σκοπούς που επιδιώκουμε εκείνη τη στιγμή.

          Είναι ολοφάνερο πως όταν οι άνθρωποι έχουν διαφορετικούς σκοπούς αντιλαμβάνονται διαφορετικά τον κόσμο, δίνοντας ο ένας έμφαση σε ορισμένα πράγματα τα οποία κάποιος άλλος θα αγνοήσει.

Παράδειγμα κάποιος άνθρωπος κάνει απλά περίπατο στο δάσος ενώ ένας ινδιάνος ιχνηλάτης πηγαίνει στο δάσος με άλλο σκοπό.

          'Ετσι μια στάση ή όπως αποκαλείται ορισμένες φορές μια "έξη", καθοδηγεί την προσοχή μας προς τις κατευθύνσεις που έχουν σχέση με τους σκοπούς μας.

Ερώτηση 1η

          Που θα μπορούσαμε να πούμε ότι διαφέρει ένας άνθρωπος με κλίση προς την ζωγραφική ή την αγιογραφία από κάποιον άλλο που δεν έχει κλίση σ 'αυτές τις τέχνες.

          Όμως κατευθύνει και την συμπεριφορά μας και με ένα άλλο τρόπο. Μας προετοιμάζει ν' αντιδράσουμε σε αυτό που αντιλαμβανόμαστε, να ενεργήσουμε με έναν τρόπο που νομίζουμε ότι είναι ο πιο αποτελεσματικός για να πετύχουμε τον σκοπό μας.

          Τελικά όταν υιοθετούμε μια στάση, σημαίνει ότι είμαστε θετικά ή αρνητικά προσανατολισμένοι σε κάτι. Ένας άνθρωπος μπορεί να χαίρεται γι' αυτό που βλέπει ή αντίθετα μπορεί να είναι εχθρικός και ψυχρός, οπότε ή την στρέφει την προσοχή του προς αυτό ή να την απομακρύνει. 

          Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι μια στάση οργανώνει και προσανατολίζει τη συνείδησή μας για τον κόσμο. Ωστόσο η αισθητική στάση δεν είναι η συνήθης. Η στάση την οποία υιοθετούμε συνήθως θα μπορούσε ν' αποκληθεί στάση της "πρακτικής" αντίληψης.

Ερώτηση 2η

Άραγε ποιές στάσεις οργανώνουν και προσανατολίζουν τη συνείδηση των ζωγράφων - αγιογράφων για τον κόσμο; Π.χ ποιό ήταν το κίνητρο του Σεζάν να ζωγραφίσει πάρα πολλές  φορές το βουνό Σαιν Βικτουάρ . Μπορείτε να φανταστείτε;     

Τι είναι  η πρακτική αντίληψη?

          Η αντίληψη μας για κάποιο πράγμα είναι συνήθως περιορισμένη και αποσπασματική. Βλέπουμε μόνον εκείνα τα χαρακτηριστικά του, που έχουν σχέση με τους σκοπούς μας. Και όσο μας είναι χρήσιμο δεν του δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή. Συνήθως η αντίληψή μας αναγνωρίζει στιγμιαία η ταχύτατα το είδος και τις χρήσεις ενός πράγματος.         Ενώ ένα παιδί κοπιάζει για να μάθει τι είναι τα πράγματα, πως τα ονομάζουν και σε τι χρησιμεύουν ο ενήλικας δεν χρειάζεται να το κάνει, γιατί η αντίληψη του από συνήθεια κάνει οικονομία.

          Αν το σκεφτούμε θα εκπλαγούμε για το πόσο λίγα βλέπουμε πράγματι από τον κόσμο γύρω μας. Διαβάζουμε τις ετικέτες των πραγμάτων για να μάθουμε πως θα τα χειριστούμε αλλά σχεδόν δεν βλέπουμε τα ίδια τα πράγματα.

          Πουθενά όμως δεν είναι η αντίληψη αποκλειστικά "πρακτική". Ενίοτε δίνουμε προσοχή σε κάτι, απλώς και μόνο για την ευχαρίστηση που μας προκαλεί ή όψη, ή ο ήχος ή η αφή του.

          Αυτό συνιστά την "αισθητική" στάση της αντίληψης και διαπιστώνεται κάθε φορά που οι άνθρωποι δείχνουν ότι τους ενδιαφέρει ένα θεατρικό έργο, ένα μυθιστόρημα ή όταν ακούν προσεκτικά ένα κομμάτι μουσικής.

          Παρουσιάζεται ακόμα και κατά την διάρκεια της "πρακτικής" αντίληψης , στα τυχαία βλέμματα που ρίχνουμε γύρω μας χαζεύοντας, όταν οι πιεστικές μας ενασχολήσεις της πρακτικής μας δραστηριότητας μας έχουν κουράσει ή μας αφήνουν προς στιγμή να ξαποστάσουμε. Όπως ο τουρίστας που, αν και είναι απασχολημένος οδηγώντας με 70 - 80 χιλιόμετρα την ώρα σ' έναν αυτοκινητόδρομο για να φτάσει στον τόπο των διακοπών του, ρίχνει ωστόσο και μια ματιά στα δέντρα, στους λόφους ή στον ωκεανό.  

          Οπότε "αισθητική στάση" ορίζεται ως "ανιδιοτελή και συμπαθητική προσοχή αλλά και θεώρηση οποιουδήποτε αντικειμένου της συνείδησης χάριν αυτού του ίδιου"

Επίσης η διανοητική φώτιση και η συγκινησιακή κάθαρση, που από κοινού συγκροτούν την αισθητική εμπειρία μπορεί να έχουν τις αφορμές του σε οτιδήποτε.

          Με δύο λόγια το: κόσμε είμαι μακρυά σου και σε διακρίνω ολόκληρον, και είμαι μέσα σου και σε νοιώθω στο παραμικρό είναι όλη η αισθητική εμπειρία. Εμπειρία που μπορεί να έχει την αφετηρία της, εξ ίσου, σε αναγνώσεις λίγων στίχων, στο αντίκρυσμα κάποιου πίνακα, στο άκουσμα μιας μουσικής και, γενικά, σε ό,τι θα "ξεκλείδωνε" αιφνής το άπειρο και θα το αναμείγνυε με το πεπερασμένο.

          Οδηγώντας στο φωναχτό "Εύρηκα" του ερευνητή της αλήθειας όσο και στο άφωνο θαυμασμό του κοινωνού της ομορφιάς.

Ερώτηση 3η

Μπορείτε να μου αναφέρετε ένα παράδειγμα "διανοητικής φώτισης" ή "συγκινησιακής κάθαρσης" που είχατε στην επαφή σας με ένα έργο τέχνης. Εννοείται όχι μόνο από ζωγραφική αλλά και από λογοτεχνία, μουσική, ποίηση, κινηματογράφο κτλ.                                  

             

ΙΕΚ Θεσσαλονίκης. Κτίριο Δημόκριτος

Ειδικότητα : Τέχνη της τοιχογραφίας, αγιογραφίας

Kαθηγητής: Πετρόπουλος Δημήτρης

Πτυχιούχος Σχολής καλών τεχνών

Tι είναι η Αισθητική;

O Baumgarten ήταν καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Φραγκφούρτης και πρωτοχρησιμοποίησε τον όρο στη διατριβή του το 1735

ενώ το 1750 εξέδωσε το βιβλίο Aesthetica

Σύμφωνα λοιπόν μ' αυτόν η αισθητική είναι η μελέτη των αντικειμένων που εξετάζει η τέχνη ως αντικείμενα που τα συλλαμβάνουμε μέσω των των αισθήσεών μας (αισθητά), σε αντίθεση προς τα νοητά αντικείμενα, που τα συλλαμβάνουμε ανεξάρτητα από αυτές.

Είναι το τέταρτο τμήμα της φιλοσοφίας μετά την ηθική, γνωσιολογία και μεταφυσική.

Άλλοτε κλίνει προς την φιλοσοφία και άλλοτε προς την επιστήμη.

Γενικότερα είναι η επιστήμη του ωραίου, που συνδέεται άμεσα με την εποπτεία των αισθήσεων, εφόσον το ωραίο είναι αισθητό.

Ο Baumagarten τη χαρακτηρίζει επιστήμη της αισθητηριακής γνώσης και κατώτερη γνωσιολογία γιατί δεν έχει την σαφήνεια της νόησης.

Τα ερωτήματα που έθεσε ήταν:

Πως γνωρίζουμε τ' αντικείμενα μέσω των αισθήσεων και πως μπορούμε να βελτιώσουμε αυτή την γνώση.

1η Δική μου ερώτηση.

 Πιστεύετε ότι όταν ζωγραφίζουμε παρατηρούμε καθαρά με τις αισθήσεις μας π.χ την όραση ή έχουμε στο νου μας και προκατασκευασμένες εικόνες που τις περισσότερες φορές ή εμποδίζουν ή βοηθούν  την καθαρότητα της παρατήρησης.  

          30 χρόνια αργότερα ο όρος αισθητική χρησιμοποιείται από τον Καντ (1781) και συνδέεται με τον χώρο και τον χρόνο. Μόνο στην κριτική της κρίσης (1790) ό όρος σχετίζεται με την φιλοσοφία του ωραίου.

Αναφέρεται στην υποκειμενική κρίση του γούστου, η οποία δεν έχει γνωστικό χαρακτήρα ούτε στηρίζεται όπως η λογική κρίση στις έλλογες διεργασίες του νου αλλά σε μια εντύπωση που προκαλείται από την θεώρηση της μορφής των πραγμάτων και συνοδεύεται από ένα αίσθημα ευχαρίστησης ή δυσαρέσκειας ανιδιοτελούς και αναγκαίας.

          Έτσι η αισθητική καθιερώνεται σιγά - σιγά με τη σημασία μιας φιλοσοφίας του ωραίου, την οποία διατηρεί ως τα μέσα περίπου του 20 αιώνα, οπότε οι καλλιτεχνικές εξελίξεις της Avant Garde (1960) κλονίζουν την αισθητική αντίληψη της τέχνης και καθιστούν την αναγνώριση του έργου τέχνης αμφίβολη

 Ισως ένα παράδειγμα για τα κινήματα της πρωτοπορίας που  κλόνισαν την αισθητική αντίληψη - η φιλοσοφία του ωραίου - της τέχνης είναι ότι π.χ ένας βαρύς εξπρεσιονισμός γερμανικός με τρομακτικές μορφές ή η performance και οι διάφορες κατασκευές που δημιούργησαν και διεύρυναν του πια μορφή ικανοποιεί την αισθητική του ωραίου.

Τι λένε οι αρχαίοι 'Ελληνες για την αισθητική

H ίδια λέξη καλόν είναι ότι μας αρέσει. Ότι προκαλεί θαυμασμό ή προσελκύει το βλέμμα. Το όμορφο αντικείμενο είναι ένα αντικείμενο που χάρη στην μορφή του,  ικανοποιεί τις αισθήσεις και ιδιαίτερα την όραση και την ακοή. Όμως δεν είναι μονάχα αντιληπτές μέσω των αισθήσεων όψεις που δηλώνουν το κάλλος ενός αντικειμένου. Στην περίπτωση του ανθρώπινου σώματος σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν και οι ιδιότητες της ψυχής και του χαρακτήρα, που γίνονται αντιληπτές περισσότερο με τα μάτια του νου παρά με τα μάτια του σώματος. Έχουμε δηλαδή την καλοκαγαθία σαν μέτρο αισθητικής, που αναφέρθηκε κυρίως ο  Σωκράτης. 

2η Δική μου ερώτηση. Στην Αγιογραφία οι μορφές των αγίων τι αποκαλύπτουν τις περισσότερες φορές την ομορφιά ή τον χαρακτήρα του Αγίου το έχετε παρατηρήσει?         

          Σύμφωνα με τον Σωκράτη το καλό συμπίπτει με το αγαθό ενώ και τα δύο συμπίπτουν με το ωφέλιμο. Μ' άλλα λόγια για τον Σωκράτη, η αισθητική (το καλό) και η ηθική (το αγαθό) είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

Ταιριάζει με τον Νίτσε που πίστευε ότι η αισθητική είναι η ηθική του μέλλοντος.

Ο Πλάτων όχι μόνο δεν υπολήπτεται την τέχνη και τους καλλιτέχνες αλλά τους εξορίζει κιόλας απ' την πολιτεία του, και τούτο διότι η τέχνη δεν πραγματώνει τις ιδέες που συνιστούν τη μόνη αλήθεια αλλά αναπαριστά φυσικά ή τεχνητά αντικείμενα, που είναι μια εξασθενημένη ανάκλαση των ιδεών. Συνεπώς το έργο τέχνης είναι μίμηση μιμήσεως: μίμηση πραγμάτων τα οποία είναι μίμηση ιδεών με την σειρά τους.

          Ο Πλάτωνας λίγο πολύ πιστεύει ότι η τέχνη δεν μετέχει στην ανώτερη ιδιότητα της ψυχής, το λογιστικόν, δηλαδή την διάνοια, και ως εκτούτου διαφθείρει το λογιστικόν, τον νου

Δεν την περιφρονεί όμως, αλλά σε σχέση με την φιλοσοφία την θεωρεί κατώτερη και με αυτή την θέση την μελετάει ως μίμηση μιμήσεως. Βέβαια υποστηρίζει ότι η τέχνη αποκτά την πλήρη της σημασία όταν συνάπτεται με την σκέψη.

3η Δική μου ερώτηση

Μπορείτε να μου αναφέρετε παραδείγματα από την τέχνη γενικότερα που αντανακλά το σκεπτικό  αυτό?